विषयक्रम
डा. सिर्जना भण्डारी
#प्राकृतिक_जीवन #स्वस्थ_जीवन
विषय प्रवेश
प्राकृतिक जीवनशैली सबैभन्दा स्वस्थकर हुन्छ किनकी हरेक मानिस, प्राणी, वनस्पति, पदार्थहरुको शरीर प्रकृतिका पंचतत्वः (१)पृक्ष्वी–माटो, (२)जल–पानी, (३)अग्नि–घाम, (४)वायु–हावा, र (५)आकाश–खालिस्थानको समिश्रणबाट निर्मित भएको हुन्छ । जिवित प्राणी मानिसको शरीरमा यी पाँच तत्वहरुको मात्रामा थोरै पनि असन्तुलन आयो भने यसको प्रत्यक्ष नकारात्मक प्रभाव मानिसको शारीरिक, मानसिक, भावनात्मक र चेतनात्मक स्वाथ्यमा पर्दछ । मानिसको शरीरमा जस्तै जिवतन्तु तथा वनस्पतिहरुको शरीरमा यी पाँच तत्वहरुको मात्रामा थोरै पनि असन्तुलन आयो भने यसको प्रत्यक्ष नकारात्मक प्रभाव जिवतन्तु तथा वनस्पतिहरुको स्वास्थ्यमा पर्दछ । तसर्थ हामी मानिस, जिवजन्तु तथा वनस्पतिहरु अर्थात हाम्रो प्रकृति पूर्णरुपमा स्वस्थ रहनका लागि हरेक मानिस पाकृतिक बन्नु पर्दछ र आफू सबैभन्दा सक्रिय र चेतनशील प्राणी भएको नाताले बोल्न नसक्ने जिवजन्तुहरु र चल्न तथा बोल्न नसक्ने वनस्पति तथा पदार्गहरुको स्वास्थ्यको राम्रो हेरविचार गरेर सबैको शरीरका प्राकृतिक तत्वहरुलाई संधै सन्तुलनमा राख्नु अत्यावश्यक हुन्छ किनकी प्रकृति स्वस्थ भए मात्र मानिस स्वस्थ, सुखी, खुशी, शान्त र आनन्दित रहन सक्छ ।
बालबालिका र प्रकृति
वनस्पति तथा बोटबिरुवाहरु जस्तै हामी मानिसहरु पनि प्राकृतिक प्राणी हुन त्यसैले हामी प्रकृतिप्रति आकर्षित हुन्छौं । आकर्षक बोटबिरुवा तथम पूmलबिरुवाहरू प्रकृतिका अति सुन्दर सिर्जना हुन् जसले मानिस लगायत सम्पूर्ण प्राणीहरूलाई आकर्षित गर्दछन् । वनस्पति तथा बोटबिरुवाहरु बिना यो दृश्य संसार अधुरो तथा अपूरो हुन्छ । बालबालिकाहरू पनि एक किसिमले प्रकृतिका सुन्दर पूmलहरू हुन् जो परिवार रूपी पूmलबारीमा पूmलिरहेका हुन्छन् । धेरै बालबालिकाहरू निकै सानो उमेरदेखि नै प्राकृतिक रूपमै प्रकृतिमा रमाउने गर्दछन् भने केही अलि ठूला भएपछि प्रकृतिबारे केही बुझेपछि यसप्रति आकषर््िात हुन्छन् । पूmलबगैंचामा धेरैजसो बालबालिकाहरू विभिन्न आकारमा पूmल्ने पूmल; फूलको रंग, ढाँचा तथा संरचना; पूmलहरूमा आउने किराहरू जस्तैः पुतली, मौरी, भमरा, चरा, आदिप्रति ज्यादातर आकषर््िात हुन्छन् र तिनलाई खुब नियाल्ने, जान्ने प्रयास गर्ने र तिनको पछि–पछि कुद्ने गर्दछन् । यसरी प्रकृतिसंग खेल्दा उनीहरूको अवोध मस्तिष्कमा विभिन्न तरङ्गहरू उत्पन्न हुन्छन् परिणामस्वरुप उनीहरुमा अन्त्यहिन प्रश्नहरूको बाढी आउन थाल्छ र सोध्न थाल्छन्, जस्तैः यो किन, यो के हो, यो कसरी... आदि । बालबालिकाहरूका यस्ता जिज्ञासाहरुको हरप्रकारले स्वागत गर्नु पर्दछ किनकी उनीहरूलाई प्रकृतिप्रति आकर्षण जगाउने, प्रकृतिबारे सिकाउने, प्रकृतिसंग नजिक लाने तथा प्राकृतिक बनाउने यो सुवर्ण अवसर हो । उनीहरूका हरेक जिज्ञासाहरूको जवाफ यसरी दिनुहोस् कि उनीहरू आफैं वनस्पति तथा बोटबिरुवाहरु हुर्काउन उत्सुक तथा जागरुक होउन् । उदाहरणका लागि यदि बालबालिकाले पुतली किन पूmलमा बस्छ भनेर सोधे भने, ‘फुलको रस चुस्न बस्छ’ भनेर एक वाक्यमा जवाफ नटुङग्याउनुहोस् । यो जिज्ञासालाई धेरै लम्ब्याउन सकिन्छ, उनीहरुलाई प्रकृतिबारे धेरै कुराहरु बुझाउन तथा सिकाउन सकिन्छ, प्राकृतिक बनाउन सकिन्छ र विस्तारै उनीहरुको स्वास्थ्य तथा समग्र जीवनमै नकारात्मक प्रभाव पारिरहेको अपाकृतिक जीवनशैली जस्तैः मोवाइल ज्यादा चलाउने, ज्यादा गेम खेल्ने, ज्यादा टी.भी. हेर्ने, अप्राकृतिक खानपान, अप्राकृतिक गतिवितिधहरु तथा खराव बानीहरुबाट छुटाएर सामान्य मानिस बनाउन सकिन्छ ।
बालबालिकाका प्रकृतिसंग सम्वन्धित जिज्ञासाहरूलाई यसरी लम्ब्याएर उनीहरुलाई प्रकृतिबारे धेरै कुराहरु बुझाउन, सिकाउन तथा जानकारी प्रदान गर्न सकिन्छ ।
प्रश्नः पुतली किन फूललमा बस्छ ?
उत्तरः उत्सुकताकासाथ जवाफ यसरी दिनुहोस् ताकि बालबालिकाको चाख अझ बढ्दै जाओस प्रकृतिप्रति—
@किनकी तिमीलाई पुतली मनपरे जस्तै पुतलीलाई पनि फूल मन पर्छ ।
@किनकी पुतली फूलको मिठो खानेकुरा आफ्नोलागि लिन आएको हो ।
@किनकी पुतली र फूल तिम्रो ममी—बाबा जस्तै मिल्ने साथी हुन् ।
@किनकी पुतलीले फूललाई अर्को सानो उ जस्तै बच्चा बोटबिरुवा बनाउन सक्ने शक्ति दिन्छ ।
@किनकी फूलबिना पुतली बाँच्न सक्दैन र पुतलीबिना फूलले नयाँ बच्चा बोटबिरुवाहरू बन्न सक्दैनन् ।
@तिमीले हुर्काएको बोटबिरुवामा अझ धेरै फूलहरु फूल्नेछन्, ती फूलमा झन् धेरै पुतलीहरु आउँनेछन् र ती फूलले अझ धेरै नयाँ बोटबिरुवाहरु बनायन गर्न सक्छ किनकी तिमी पनि पुतली र पूmल जस्तै सुन्दर र आकर्षक छौ ।
साथै यस बीचमा उनीहरुका अन्य जिज्ञासकहरुको जवाफ पनि दिदै गर्नुहोस्, नयाँ–नयाँ कुराहरुको जानकारी दिने प्रयास गर्नुहोस् । यसरी विस्तृतमा जवाफ दिएर उनीहरूलाई प्रकृतिप्रति आकर्षित गर्नु पर्दछ ताकि उनीहरू आफ्ना छुट्टै बोटबिरुवा तथा छुट्टै बगैंचा लगाउन इच्छुक होउन् । उनीहरूका लागि बेग्लै सानो पूmलबारी तथा बगैंचा बनाइदिँदा उनीहरूमा प्रकृतिप्रति अझ बढि अभिरुची बढाउन सकिन्छ । अरूको अगाडि उनीहरूको कामको प्रसंसा गर्नुहोस्, स्याबासी दिनुहोस्, उनीहरूले हुर्काएका र फलाएका बोटबिरुवा तथा फूल–फलहरू अरुलाई पनि देखाउनुहोस् । यसो गर्दा उनीहरूमा बोटबिरुवा हुर्काउने हौसला र उत्साह अझ बढ्दै जान्छ र उनीहरु प्रकृतिसंग नजिक हुदै जान्छन् । बोटबिरुवाहरूका उम्रिएदेखि, फूल्ने–फल्नेसम्मका सबै प्रक्रियाहरू बिरुवा बढ्दै जाँदा सम्झाउँदै जानुहोस् । यसो गर्दा उनीहरूलाई बुझ्न सजिलो हुनुको साथै प्रकृतिप्रति प्रत्यक्ष्य रूपमा ब्यावहारीक ज्ञान बढ्दै जान्छ, तव मात्र बच्चाले बुझ्ने छन कि खाना, तरकारी, फलफूल त बजारबाट होइन प्रकृतिबाट आउने रहेछन् लामो समय लगाएर सबै हुर्कने, फूल्ने, फल्ने प्रकृया पुर्याएर । यस्तो ज्ञानले बालबालिकाहरुको मन मस्तिष्कमा खानाप्रतिको सम्मान र महत्व पनि बढ्दै जान्छ; बोतबिरुवाहरु तथा प्रकृतिको हेरविचार गर्नु पर्छ; खाना संरक्षण गर्नु पर्छ; खाना फाल्नु हुदैन तथा खानाको अपमान गर्नु हुदैन भन्ने ज्ञान बढ्दै जान्छ र उनीहरु परिवार, समाज, राज्य, प्रकृति मैत्री सामान्य नागरीक मन्दछन् । तसर्थ, बालबालिकाका लागि छुट्याएर दिन मिल्ने गरी पर्याप्त बारी छैन भने पनि उनीहरूका लागि अलग्ग गमलाको व्यवस्था गरेर बोटबिरुवा हुर्काउने कला आपूm संगसंगै सिकाउनुहोस् ।
तर विडम्वना, प्राय अभिभावकहरुले आफ्ना बालबालिकाहरु पूmलबारीमा गए भनेपनि “तिमी बारीमा नजाउ; तिमीलाई मतलबको कुरा होइन यो; तिमी सानो छौं अहिले यो का मगर्ने बेला भएको छैन; तिमी जान्दैनौ; तिमीले सब बिगार्छौ; बारीमा आउदै नआउ...” जस्ता निरुत्साहीत व्यवहारहरु गरेर बालबालिकाहरुलाई प्रकतिको व्यवहारीक ज्ञान लिने अवसरबाट बन्चित गर्ने गरेको पाइन्छ । यसो गर्नु गल्ती मात्र नभएर उनीहरूको बालमनोभावनाको हत्या गर्नु हो, बालअधिकारको हनन गर्नु हो र प्रकृतिको अपहेलना गर्नु हो । कृपया यसो नगर्नुहोस आफू सभ्य नागरीक बन्नुहोस् र आफना बालबालिाहरुलाई पनि सभ्य नागरीक बन्न मद्धत गर्नुहोस् किनकी बालबादिका काँचो माटो हुन् यनीहरुलाई हामीले जस्तो शिक्षा तथा ज्ञान प्रदान गर्दछौं उनीहरु त्यस्तै बन्छछन् । bsirjana@gmail.com
विषयक्रम बालबालिकाहरुलाई प्रकृति सिकाउँ र प्राकृतिक बनाउँ फूल/पुष्प सजावट फूलविरुवा र जलबायु फूलविरुवा हुर्काउन आवश्यक औजार तथा सामग्रीहरु...
